موته: نزاع پیروزمندانه مهندسان ایران قدیم با طبیعت خشن
ایرانیان قدیم اساتید بلامنازع شناخت و
بهرهگیری از بهینه ترین وضعیت، در بدترین شرایط بوده اند. یکی از مصادیقی
که امروز در اثبات عرائضم قصد بیان آن را دارم، روستایی است در شمال استان
اصفهان، با نام “موته”، هرچند عده ای از کسانی که این مطلب را میخوانند
این روستا را با نام معدن طلای معروفش میشناسند، ولی موضوع بحث من
دربارهی این روستا مطلب دیگریست:
روستای موته در منطقه ای قرار گرفته است که
تا شعاع چند ده کیلومتری آن هیچ روستای دیگری وجود ندارد و این روستا درون
یک دشت بیابانی وسیع، به صورت منفرد قرار گرفته است. چاههای عمیق آبی که
در چند دهه اخیر در این منطقه حفر شده است، دارای کیفیت بسیار پایینی از
لحاظ شرب بوده و چون اسیدی و شور هستند، انسان توان استفاده از ان را
ندارد. حال سوالی که در ذهن متبادر میشود این است که پس چگونه میشود که
یک روستا با این شرایط کیفی آب و بدون دسترسی به هیچگونه چشمه ای (حداقل تا
شعاع چند ده کیلومتری)، در چند صد سال پیش (که حتی موتور پمپ هم وجود
نداشت و طبیعتا حفر چاه عمیق هم بی فایده بود)، در این مکان شکل گرفته است.
جواب این سوال را میبایست از چند جهت بررسی کرد:
وجود تکنیکی به نام قنات میتوانست مشکل
نبود موتور پمپ را حل کرده و آب را به به صورت ثقلی به سطح برساند و لذا
مشکل رساندن آب زیرزمینی به سطح با این روش حل شده است.
اما نکته بسیار مهم تر این است که چرا این
منطقه، برای ایجاد سکونتگاه روستا انتخاب شده است و چگونه میشود که آب
قنات این روستا بر خلاف آب چاههای موجود، آبی شیرین و قابل شرب است!
دلیل را باید در عملکرد یک گسل زیرسطحی
جستجو کرد بدین نجو که: در اثر عملکرد این گسل که در شکل هم (با علامت F)
مشخص شده است یک لایه ناتراوا عمود بر آبرفت های تراوای منطقه رخنمون
یافته است و لذا حضور لایه ناتراوا عمود بر جهت جریان آب زیرزمینی، باعث به
تله افتادن جریان آب زیرزمینی شده است که از سمت جنوب دشت به سمت شمال آن
حرکت میکرده است و در حقیقت این لایه همانند یک سد زیرزمینی باعث شده است
که آب به صورت موضعی در پشت این سد ذخیره شود.
از سوی دیگر میدانیم که آب شور دارای چگالی بیشتری نسبت به آب شیرین است لذا همواره آب شیرین بالاتر از آب شور قرار میگیرد و نتیجتا زمانیکه در این منطقه قنات حفر شود، تره کار قنات به عنوان زهکش ابهای شیرین سطحی تر را جمعاوری میکند و در نهایت آب شیرین را تحویل اهالی روستا میدهد، آبی که هم قابل شرب است و هم قابل زرع!.
لذا نیاکان ما با لحاظ این مسئله
بهترین و تنها محل ممکن جهت ایجاد سکونتگاه در منطقه را به طرز خارق العاده
ای انتخاب کردهاند. لازم بذکر است که اهمیت آب در این منطقه بقدری است که
یکی از فامیل های عمده خانوادههای این روستا، “سقاییان” است و اسامی
نظیر “سقاعلی سقاییان” هم در این روستا نامگذاری شده است.
ای کاش تمدنی را که با این همه اندیشه و فکر و بر پایه آب بنانهاده شده است، با بی فکری و بی تدبیری، در اثر بی آبی نابود نکنیم!.