همواره عملکرد تکتونیک در تقابل
با عملکرد فرسایش بوده است و بالعکس. بدین نحو که فرسایش در راستای یکنواخت
سازی و همگن سازی محیط عمل می‌کند ولی تکتونیک دقیقا عکس این پدیده، باعث
به هم ریختگی های بیشتر زمین شناختی می‌شود. وضعیت ژئومورفولوژیکی هر منطقه
ناشی از در هم کنش این دو پدیده بر یکدیگر است و قدرت نمایی هر کدام از
این پدیده‌ها باعث ایجاد رخنمون‌های کاملا متفاوت بر روی سطح زمین می شود.
اینجانب به فراخور شرایط کاری و رشته
تحصیلی ام از چشمه های مختلفی بازدید کرده و شرایط مختلف ایجاد چشمه ها در
نقاط مختلف را مشاهده کرده ام اما یکی از عجیب ترین چشمه هایی که تا کنون
دیده ام چشمه ای بود در منطقه تیزاب شهرستان خوانسار با نام “چشمه قبله”
همانگونه که در تصویر قابل رویت است این
چشمه از سازندهای آهکی و دولومیتی منطقه و در کنتاکت سازندهای کربناته
قاعده‌ی کرتاسه با اسلیت های ژوراسیک سرچشمه می گیرد ولی با وجود این موضوع
دارای EC بسیار پایینی بوده (در حدود 170-180 میکرو زیمنس بر سانتیمتر) و
پس از خروج از سطح زمین در یک سراشیبی بسیار تند و با اختلاف ارتفاعی بسیار
زیاد و پس از ایجاد چند منطقه آبشار مانند، داخل استخری در پایین دست کوه
تخلیه می‌شود.
موضوع بحث من کیفیت بسیار بالای آب این
چشمه (علی رغم تغذیه از سازندهای کربناته) نیست(که آن خود مجال دیگری را
می‌طلبد). بلکه بحث بر سر ژنز این چشمه و عملکرد فرآیندهای تکتونیکی بر روی
ایجاد آن می‌باشد.
اغلب چشمه های موجود در طبیعت در کوهپایه
ها و یا در نواحی نزدیک به خط القعر دره ها رخنمون پیدا می کنند لیکن این
چشمه که بر اثر عملکرد یک گسل نرمال و در کمر پایین آن ایجاد گردیده است،
در ارتفاعات شکل گرفته و از آنجا سرچشمه می‌گیرد. اما نکته بسیار عجیب این
است که با وجود اینکه جنس سازنده مسیر حرکت چشمه در ارتفاعات، شیل ها و
اسلیت هایی می باشند که در مقابل فرسایش به شدت ضعیف هستند و قاعدتا عوامل
فرسایش دهنده می‌بایست باعث هم سطح سازی آنها با محیط همجوار می‌شدند، مسیر
حرکت این چشمه، در یک شیب بسیار تند و آبشاری و با ایجاد صدای فراوان ناشی
سرعت آب و شیب بالای مسیر حرکت شکل گرفته است(احتمالا به همبن علت نام
تیزاب هم برای این محل انتخاب شده است). حال در چنین شرایط سوالی که به ذهن
متبادر می‌شود این است که چگونه است که مسیر حرکت آب بر روی این جنس بسیار
ضعیف در مقابل فرسایش، اینقدر پرشیب و تندابی است به حدی که حتی در چند
نقطه ایجاد نواحی آبشار مانند کرده است؟
علت را باید در فرآیندهای تکتونیکی جستجو
کرد بدبن نحو که چون سرعت بالاآمدگی کمرپایین این چشمه بسیار بالاست
فرآیندهای فرسایشی زمان لازم برای عملکرد خود و هموار سازی محیط را نداشته
اند و لذا با کمال تعجب بر روی اسلیت‌های ضعیف، حتی چند نقطه آبشاری دیده
می شود.
پس:
در محل چشمه قبله “تکتونیک بسیار قدرتمندتر از فرسایش عمل می‌کند!”.
